با قانون کار در مورد مرخصی آشنا شوید

تا قبل از دوره مشروطه قانونی تحت عنوان قانون کار در ایران وضع نشده بود. اما بعد از شروع مشروطیت و پیشرفت مشاغل، کمبود آن به شدت احساس می شد. کارفرما، کارگر یا کارمند و کار همواره سه راس اصلی این قانون هستند. کارگران و کارمندان همواره باید سعی کنند چرخه تولید و ارائه خدمات را به بهترین شکل ممکن سرپا نگه دارند؛ از طرف دیگر، کارفرما نیز سعی می کند آسایش خاطر آن ها را فراهم کند. هر یک از این دو طرف در مقابل دیگری حق و حقوقی دارند که امروزه تحت عنوان قانون کار از آن ها نام برده می شود. یکی از مهم ترین قوانین در بین کارفرما و نیروی کار، مرخصی است. طبق قانون، کارکنان می توانند در شرایط خاصی از این حق خود استفاده کنند و برای مدت کوتاهی در محل کار خود حاضر نشوند. برای آشنایی بیشتر با قانون کار در مورد مرخصی تا انتهای مطلب را مطالعه بفرمایید.

مرخصی در قانون کار به چه معناست؟

آیا می دانستید یکی از اصلی ترین بندهای قانون کار در مورد مرخصی است؟ مرخصی به معنی ترک کردن محل کار برای مدتی محدود در روزهای غیر تعطیل است. این کار باید حتما با اطلاع قبلی و مجوز کارفرما صورت گیرد. طبق قوانین تصویب شده، کارگران و کارمندان می توانند به تعداد روز ها و یا ساعات مشخص شده در طول سال از این حق خود بهره ببرند. مرخصی انواع مختلفی دارد و نیروی کار می تواند با توجه به شرایط و نیاز خود از هر کدام از آن ها استفاده کند.

انواع مرخصی در قانون کار

همان طور که گفته شد، مرخصی، حق قانونی نیروی کار است؛ اما گرفتن این حق یکی از دغدغه های اصلی کارکنان به شمار می آید؛ زیرا بسیار دیده شده است که با وجود ضرورت و پیش آمد ناگهانی و غیر منتظره، باز هم کارفرما در مقابل دادن این حق قانونی مقاومت و از موافقت با آن خود داری می کند. اما با داشتن اطلاعات کافی پیرامون قانون کار در مورد مرخصی می توان در مواقع ضروری با خیال آسوده از آن استفاده کرد. اولین قدم شناخت، انواع مرخصی است که عبارت اند از:

• مرخصی استحقاقی
• مرخصی استعلاجی
• مرخصی ساعتی
• مرخصی زایمان
• مرخصی بدون حقوق
• مرخصی فوت اعضای درجه یک خانواده
• مرخصی ازدواج خود یا اعضای درجه یک خانواده

این هفت مورد گزینه های اصلی مرخصی در قانون کار هستند که در ادامه با شرایط دریافت هر یک بیشتر آشنا می شویم.

مرخصی استحقاقی چیست؟

یکی از گزینه های مهم قانون کار در مورد مرخصی ، نوع استحقاقی است که به آن مرخصی سالانه کارمندان نیز گفته می شود. طبق قوانین کار، کارمندان می توانند در طول سال به تعداد روزهای مشخص شده ای در محل کار خود حضور نداشته باشند؛ اما طبق روال، حقوق آن روزها را دریافت کنند. به عبارت دیگر، کارفرما موظف است حق و حقوق کارگرانی را که در مرخصی استحقاقی هستند به طور کامل پرداخت نماید. با توجه به محیط کاری و نظر کارفرما، سیاست های متفاوتی برای تعیین تعداد روزهای مرخصی استحقاقی در طول سال ارائه شده است. بهتر است قبل از امضای قرارداد کاری در مورد این موضوع بپرسید و با کارفرمای خود به توافق برسید. اما به طور کلی در بیشتر مشاغل کارکنان می توانند در طول یک ماه 2.5 روز مرخصی با حقوق یا همان استحقاقی داشته باشند. این رقم در طول یکسال معدل 26 روز یا 192 ساعت می شود. یکی از مهم ترین ابهامات در مورد مرخصی سالانه، قوانین مربوط به ذخیره آن است. ممکن است کارمندی بخواهد مرخصی سالانه خود را به منظور خاصی مثلا برای سفر طی چند ماه آینده ذخیره کند. آیا این کار امکان پذیر است؟ در پاسخ به این سوال باید گفت طبق قانون حمایت از سلامت کارکنان، آن ها باید حتما از حق مرخصی خود در طول سال استفاده نمایند. اما در صورت ضرورت، یک کارمند فقط می تواند 9 روز مرخصی سالانه خود را ذخیره کند. بنابراین حتی اگر از این حق طبیعی خود استفاده نکند هم تنها 9 روز آن در نظر گرفته می شود.

 مرخصی استعلاجی چیست؟

یکی از گزینه های چالش برانگیز قانون کار در مورد مرخصی ، نوع استعلاجی آن است. این مدل مرخصی تنها در صورت بروز حادثه و ایجاد مشکل جدی در سلامت نیروی کار، به او داده می شود. برای مرخصی استعلاجی  در قانون کار هیچ نوع محدودیت خاصی در نظر گرفته نشده است و نیروی کار می تواند بر اساس نظر پزشک معالج تا هر زمانی که لازم باشد از آن استفاده کند. در واقع این نوع مرخصی به طور کامل تابع قوانین و ضوابط سازمان تامین اجتماعی است و برای استفاده از آن لازم است شدت آسیب و مدت استراحت، توسط پزشک معتمد و یا کمیسیون پزشکی سازمان تایید شود. این آسیب دیدگی در پرونده سوابق کاری و بازنشستگی کارکنان درج می شود تا در آینده بتوانند از آن برای گرفتن غرامت و بازنشستگی استفاده کنند. در حالت معمول، سقف مرخصی استعلاجی 4 ماهه است؛ اما اگر طبق نظر کمیسیون پزشکی و پزشک معتمد سازمان، فرد نیاز به استراحت بیشتری داشته باشد و آسیب دیدگی او تا یک سال درمان نشود، قانون کار او را بازنشسته اعلام می کند.

مرخصی ساعتی

همان طور که از نام آن مشخص است قانون کار در مورد مرخصی ساعتی چندان هم پیچیده نیست. در یک روز عادی کاری ممکن است فوریتی برای کارکنان پیش آید که مجبور باشند چند ساعت محیط کار خود را ترک کنند. در این صورت، نیازی نیست افراد یک روز کاری کامل خود را هدر دهند. برای استفاده از این حق کافیست درخواست خود را به مدیر در شرکت یا اداره ارائه کنند و برگه تایید آن را دریافت نمایند. به این نکته توجه داشته باشید که مرخصی ساعتی زیر مجموعه استحقاقی است و در صورت استفاده از آن از همان 192 ساعت مرخصی استحقاقی سالیانه شما کم می شود. اگر طبق توافق انجام شده با کارفرما، ساعت کاری کارکنان در پنج شنبه در طول هفته پخش شده باشد و شرکت عملا آخر هفته تعطیل باشد، کارمندان تنها در صورتی می توانند از مرخصی ساعتی استفاده کنند که تمام ساعات کاری خود را در طول هفته پر کرده باشند. در غیر این صورت، کارفرما می تواند مرخصی بدون حقوق رد کند و بیمه آن ساعت را نیز پرداخت نکند. بر اساس ماده 70 قانون کار، مرخصی کمتر از یک روز، از نوع استحقاقی است و کارمند، تنها می تواند برای 2 یا 3 ساعت آن هم در شرایط اضطراری از آن استفاده کند. در بیشتر شرکت ها و سازمان ها مرخصی بیشتر از 2 یا 3 ساعت یک روز کامل در نظر گرفته می شود.

مرخصی زایمان

قانون کار در مورد مرخصی زایمان بسیار دقیق و کارآمد است. این نوع مرخصی در راستای کمک به حفظ بنیان خانواده و تنظیم جمعیت تصویب شده است. با توجه به قوانین اداره کار و امور اجتماعی، هر خانم شاغل در بخش های دولتی یا خصوصی می تواند بعد از تولد فرزند خود از 9 ماه مرخصی با حقوق استفاده کنند. به همسران این افراد (خانم های شاغل) نیز در صورت کارمند بودن بعد از تولد نوزاد دو هفته مرخصی تشویقی با حقوق داده می شود. البته در بخش خصوصی، خانم های شاغلی که مشمول قوانین تامین اجتماعی می شوند تنها می توانند از 6 ماه مرخصی زایمان استفاده کنند. این زمان 9 یا 6 ماهه جزء سوابق کاری مادر شاغل حساب می شود و سازمان تامین اجتماعی موظف به پرداخت حقوق کامل آن ها است. با توجه به قوانین اداره کار، خانم شاغل بعد از اتمام مدت زمان مرخصی، می تواند به کار سابق خود برگردد. در صورت همکاری نکردن، کارفرمای فرد می تواند به مراجع مربوطه شکایت کند. زنان شاغل می توانند مرخصی زایمان خود را قبل از تولد نوزاد درخواست کنند؛ اما حتما باید 3 ماه آن به بعد از تولد اختصاص داده شود. این نوع مرخصی تنها به خانم های شاغلی تعلق می گیرد که حداقل 60 روز بیمه برای آن ها پرداخت شده باشد.

مرخصی ازدواج یا فوت یکی از اقوام درجه یک خانواده

قانون کار در مورد مرخصی تبصره های بسیاری دارد. یکی از شرایطی که می توانید در آن از کارفرمای خود تقاضای مرخصی کنید، ازدواج خود یا یکی از اعضاء خانواده مانند فرزندان است. همچنین در صورت فوت یکی از اقوام نزدیک مانند همسر، پدر، مادر و ... می توانید تا 3 روز از مرخصی با حقوق استفاده کنید. این نوع مرخصی با نوع استحقاقی تفاوت دارد و به صورت جداگانه محاسبه می شود. خاطرتان باشد این نوع مرخصی را نمی توان به زمان دیگری موکول کرد. برای مثال، شش ماه بعد از ازدواج خود یا فرزندان قادر به استفاده از آن نیستید.

مرخصی بدون حقوق

قانون کار در مورد مرخصی بدون حقوق کمی متفاوت با مواردی است که تا این قسمت از مقاله بررسی کردیم. مدت زمان این مرخصی در بیشترین حالت تا 2 سال است و در طی آن، قرارداد کاری به حالت تعلق در می آید. همان طور که از نام این نوع مرخصی مشخص است، در طول این مدت حقوقی به کارمند یا کارگر داده نمی شود. اما طبق قانون این افراد می توانند بعد از اتمام مدت مرخصی، به کار قبلی خود بازگردند. افراد می توانند برای تحصیل، شرکت در دوره های آموزشی، سفرهای طولانی و ... از مرخصی بدون حقوق استفاده کنند. یکی از محبوب ترین مرخصی های بدون حقوق، مرخصی تحصیلی است که می توان آن را به مدت 2 سال دیگر تمدید کرد.

جمع بندی

در این مقاله نگاهی اجمالی به قانون کار در مورد مرخصی داشتیم و با انواع مرخصی به طور کامل آشنا شدیم. اکنون دیگر می دانیم هر نیروی کاری می تواند بعد از اتمام دوره مرخصی به کار سابق خود برگردد؛ حتی اگر طولانی و از نوع بدون حقوق آن باشد. خاطرتان باشد قبل از استخدام در یک شرکت یا سازمان دولتی یا خصوصی اطلاعات دقیقی در مورد سیاست های مختلف اعطای مرخصی به کارکنان آن شرکت کسب نمایید؛ زیرا تنها در این صورت می توانید از حق و حقوق خود دفاع کنید.